Egya Ahor N’abakɔsɛm

Egya Ahor

sesa mu

...

 
Egya Ahor is a Fante legend

Mfantsepem nyina hɔn nyimdzefo kor a nna dɔm no hwɛ no bɔ hɔn bra nye Ɔsɔfo Ahor. Ɔbarimba Ahor na nkyɛ ɔyɛ Mfantsefo nyina hɔn sɔfoe, ber a nna wɔtse Takyiman no, Ahor n’enyame a nna ɔsɔr hɔn ma Mfantse nye Akyen. Ntsi sɛ afe du ma sɛ ɔrekɛyɛ enyame no ano adze a, dza nkorɔfo ka nye dɛ, “Ɔsɔfo rodɔ Akyen mu.” Ndzɛmba a ɔka no ho nye sebɔkyɛw (Ahor n’asɔfokyɛw a), adawur (dɔn a nna Ɔsɔfo Ahor bɔ frɛ no nkorɔfo a), dadzepoma a ne dzin dze Apea (Ahor no poma a) na adɔwno (Ɔsɔfo ne kraataa a). Ma ɔnam do ma Egya Ahor bɛyɛɛ Okunyin kɛse nye dɛ, yardɔm kɛse bi sii Mfantsefo mu na iyi maa Mfantseman mpanyimfo kehyiaa mu wɔ Mankɛsim dze dwendwenn ɔhaw no ho. Nhyiamu no ekyir no, Ɔsɔfo Ahor dze no ho bɔɔ afɔr maa Mfantsefo.


Adɔwno no nye enyame no ho ɔdomankoma kraataa a nna Ɔsɔfo Ahor hwɛ dze kan nda ma Mfantsefo, Ahor kaan nda fii bosoom Sanda kɛpeem Mumu mu.

 

Ndafua na dapɛn-nda nyina ɔkanee maa Mfantse. Ahor tumii kyerɛɛ aber a Esusow tue; na Ɔbɛsɛber so ennhunta no. Efupɛ na Ɔpɛpɔn nyina Ɔsɔfo amma wɔammfa Mfantsefo mprase. Ɔkyerɛɛ no nkorɔfo aber a ɔwɔ dɛ okuafo biara dɔw n’efuw, na aber a wodua hɔn amba. Aber a wɔdze twa hɔn ndɔbaa no so Ahor ammfa ennsuma hɔn. Mber na ne nkyekyemu biara a Mfantsefo dze bɔɔ hɔn bra ebodu ndɛ nyina fir Ahor na ne nyimdzee. Ɔno na oduaa asomdwee wɔ ha.

Sɛ Ɔsɔfo kan n’adɔwno no a, otum hu aber a ɔwɔ dɛ odzi n’afe a wɔfrɛ no Akyenmu no. Dɛm aber no robɔsoa a, Ahor San biriw dze Kyerɛ ne mamfo dɛ ne mber a ɔdze kɔ Akyenmu no rubodu. Dɛm aber no Mfantsefo nnyɛ eyi biara wɔ mu, dede so ɔsɔfo brae. Obi a obobu mbra no do ayɛ dede no mpanyimfo tsena ne tsir do bɔ no kaw, bi a sur anaa dwowa. Dɛm aber no nna Mfantsefo nnyi afe biara a wɔfrɛ no Ahobaa.

Ɔdomankoma kraataa Adɔwno no yɛ adɔw a Ahor yɛɛ no bosom a ɔkyekyeer no kunkumfi fii Takyiman baa ha. Dɛm Adɔwno no do na sɛ Ɔsɔfo Ahor robo apɔw akan nda a, ɔstew dɔw fi ne nsakɔn na ɔdze sɛn. Ɔsɔfo dze adɔw ahorow ebien bɔɔ ne nsakɔn . Beneda dze kor na Yawda so dze kor. Benada biara ɔtsew Benada adɔw no kɛsɛn Adɔwno bosom no do beebi a Benada sɛnee. Wukuda dze Ahor gye to mu, ɔnntsew dɔw no bi. Na mbom Yawda so a nna ɔatsew Yawda adɔw no akɛsɛn. Adɔwno no do beebi a Yawda adɔw no sɛnée no. Sɛ Ɔsɔfo bɔ apɔw ma onya Benada eduasa akron na Yawda so apɔw eduasa akron a ne Fida no nna ɔresan biriw edzi n’afe adɔ Akyenmu.

..

 
Mfantse ekunyin

Aber a nna Mfantse mmfa Ahobaa afe no mmbɔɔ adze no, sɛ Goamuafo dɔ Akyenmu ara nna wɔrekan Aamen. Aamen no nye Memenda. Sɛ wɔkan Memenda anaa Aamen duebien a nna woridzi abosom hɔn dwow. Ndɛ a Ahobaa afe wɔ hɔ yi so, sɛ Gomuafo bɔ Ahobaa Ketseaba no a, nna wɔrekan Aamen. Sɛ wɔkan adapɛn dubiako a nna Ahobaa Kɛse aso. Sɛ wɔbɔ Ahobaa Kɛse no wie ara a, Benada a odzi do no, nna Ɔsɔfo ahyɛ apɔwbɔ no ase. Dɛm aber no si Dzifuu ne Benada ebien a odzi kan no mu. Sɛ wɔbɔ apɔw eduanan ebien a, nna Gomua Nnkɔtɔbiriw aso bio. Ekumfifo bɔ Nnkɔtɔbiriw wie a, Dwowda a odzi do no nna Eguopɔn a. N’ase nye dɛ Dwowda Kɛse a. Seisieara mpo mpanyimfo nkorkor bi wɔ Ekumfi a wɔfrɛ Dwowda dɛ ‘Guowda’ anaadɛ “Ndɛ Guow”. Wɔkan Eguow no ara kɛpem Eguow duebien, nna tserɛ Dwowda duebien nye no, nna Ekumfifo so robɔ hɔn Ahobaa kɛse.


Aber a Gomua Akyɛmpem rekan Aamen ma Ekumfi so wɔrekan Eguow no, nna Efuwa-Edwumakofo so wɔrekan Akwasidae (Kwesida). Wɔkan Akwasidae duebien a nna hɔn so wɔrɔbɔ Ahobaa Kɛse no. Enyan Kantampafo dze, wɔhwɛ Bɔrbɔr bɔ hɔn Ahobaa Kɛse no. Sɛ Ekumfi bɔ Ahobaa Kɛse a, Fida a ɔtoa do no nna Enyanfo so bɔ hɔndze. Sɛ Bɔrbɔr Kunkumfi rekan Aamen, Akwasidae nye Eguow a, hɔn werɛ mmfir hɔn Afɔfi anaa Akɔfi, (ɔno nye Fida). Osiandɛ Fida biara biara a odzi Aamen, Akwasidae anaa Eguow do no, nna mpanyimfo kan dze bɔ ahobaa osiandɛ ahobaa biara osi Fida. Mpanyimfo dze Aamen (Memenda), Akwasidae (Kwesida) na Eguow (Dwowda) siesie hɔnho dzi hɔn afe Fida.

Nda a yɛabobɔ edzin yi ara nna Kunkumfi hwɛ dze to akɔngua do, dze hue, dze bɔ afrenhyia-kwan, dze abosom kɔ nsu mu. Nkorɔfo kan dɛm nda yi dɔw hɔn efuw , nkanka Akan Mfantsefo hɔn Bɛsɛ kwa. Sɛ Mfantsekuw biara rekan ne nda a, onnkwetsir Ɔsofo Ahor n’apɔwbɔ no.

Ndwom a nna Ahor tow bɔ n’apɔw no bi nye yi:

Ankama sow mpua mpua mpua mpua,

Baasa a ankama, beenu a ankama;

Ankama sow mpua mpua mpua mpua.

Sɛ afe so ma Gomuadɔm hyia, ma Ɔsɔfo Ahor taa ne sebɔkyɛw no, na okitsa no domankoma poma no a, nhyira a ɔdze hyira ne mamfo ma hɔn so wɔgye no do nye yi:

Akyɛmpem !

Akyɛmpem gye do

Akyɛmpem !

Akyɛmpem gye do.

Gye-o-oye

Yaa!

Nsɛ mibehyira hom?

Yaa!

Afrenhyia hyira,

Yaa!

Yɛkɔ a birim !

Yaa!

Yɛba so a birim !

Yaa!

Ɔsor nnka Yaa!

Ase nnka

Yaa!

Yɛfa a yɛbɔ hom

Yaa!

Obi fa a ɔmmbɔ hɛn

Yaa!

Ɔdɔm ntsi a Ewia do a!

Ahor robɔkɔ wu no, Ɔhyɛɛ too hɔ dɛ ne babanyin na ɔhyɛ n’anan mu mbɔ apɔw no nkan nda, osiandɛ ne babanyin no nna aber bia ɔwɔ ne nkyɛn ma ɔyɛ abosom no ho adze. Seseiara babanyin a ogyina Ahor n’ananmu bɔ apɔw nye Ɔsɔfo Kwame Edufor. Ɔtse Gomuamanmu Ahor n’abosomdan no ano. Dɛm dan no Gomuaman sii maa Ahor ma ɔdze n’abosom no siee mu dze soom ɔman no.

Mboaedze

sesa mu

https://akannews.com/fante/category/amambra/